Vì sao giá lúa Hè thu đột ngột giảm?

Chưa hết choáng với giá vật tư tăng vọt, rồi nạn dịch bệnh, thời tiết bủa vây cây lúa, người trồng lúa lại chới với khi giá lúa hè thu đột ngột giảm và chưa có dấu hiệu dừng lại.

Chúng tôi về Đồng Tháp, An Giang vào thời điểm đầu vụ thu hoạch lúa Hè thu 2021 và nhanh chóng nhận ra vựa lúa lớn của ĐBSCL như đang chìm trong nỗi buồn giá lúa đột ngột giảm. Thông thường, đầu vụ thu hoạch, lúa được giá hơn chính vụ, vậy mà giờ đây, chuyện lúa rớt giá diễn ra từ “vòng gửi xe” đã khiến nhiều lão nông tri điền - những người từng trải bao thăng trầm của hạt lúa cũng không khỏi bất ngờ.

“Giá lúa rớt nhanh như bong bóng xì hơi. Chỉ sau một đêm, giá lúa giảm 400đồng/kg”, ông Nguyễn Văn Diêm, người trồng lúa có tiếng ở thị trấn Thanh Bình (huyện Thanh Bình, Đồng Tháp) mở đầu buổi trò chuyện bằng thông điệp buồn.

Theo ông Diêm, ban đầu, thương lái đồng ý mua với giá 5.300 - 5.500 đồng/kg lúa (tươi), nhưng qua hôm sau, viện cớ mưa làm ướt lúa, họ đột ngột hạ giá xuống còn 5.000 đồng/kg. Nhiều nông dân gần nhà ông Diêm nghe có Nhà báo đến tìm hiểu giá lúa cũng tìm đến để bày tỏ cho sự rớt giá đột ngột này. Tương tự, tại An Giang, giá lúa cũng đang trên đà giảm. Giá lúa tươi IR50404 cũng dao động ở mức 5.100 đồng/kg tại ruộng. Đây cũng là tình trạng chung đang diễn ra tại vùng lúa ĐBSCL. Theo ghi nhận của ngành nông nghiệp, hiện giá lúa đang giảm so với cuối vụ Đông xuân khoảng 700 đồng/kg.

Tuy nhiên, điều đáng lo hơn là đang manh nha nhiều dấu hiệu cho thấy giá lúa sẽ tiếp tục diễn biến tiêu cực trong thời gian tới, nhất là thời điểm chính vụ. Ông Nguyễn Văn Kẹm - Phó Trưởng phòng NNPTNT huyện Thanh Bình (Đồng Tháp), bày tỏ lo lắng: “Thông thường, khi xuống giống được khoảng một tháng là thương lái tìm đến chủ ruộng để đặt cọc (tức đặt tiền cam kết thu mua). Nhưng đến nay, dù đã trổ đòng, nhưng qua tìm hiểu, gần như nông dân chưa được nhận tiền cọc”.

Tình trạng này cũng xuất hiện tại nhiều địa phương ở các tỉnh An Giang, Kiên Giang,... Đây là dấu hiệu cho thấy việc tiêu thụ lúa trong thời gian tới sẽ khó cả về sức mua lẫn giá cả. Ông Trần Anh Thư - Phó Chủ tịch UBND tỉnh An Giang cũng đưa ra dự báo: “Hiện các địa phương đang xúc tiến nhiều hoạt động nhằm giữ ổn định giá lúa, nhưng sẽ rất khó khôi phục lại mức giá cao như vụ Đông xuân. Nguyên nhân cơ bản là do giá gạo của hai đối thủ là Ấn Độ và Thái Lan cũng giảm vì đồng tiền quốc gia họ đang giảm”.

Với kinh nghiệm “lão nông tri điền”, ông Diêm cho biết, giá lúa rớt đột ngột như hiện nay đã nhiến nhiều nông dân “đột tử”. Bởi đó không chỉ là sự hụt hẫng tâm lý sau khi vừa trải qua vụ lúa trúng giá, mà còn là sự đối mặt với nguy cơ thua lỗ của vụ lúa nằm giữa sự bất lợi. Theo ông Diêm, hầu hết giá các khâu chi phí đều tăng, nhất là vật tư như phân bón, thuốc trừ sâu. Chỉ riêng mặt hàng phân bón, đã trở thành gánh nặng đối với người trồng lúa.

Ngay sau khi kết thúc vụ lúa Đông xuân, nhiều mặt hàng phân bón đều tăng thêm bình quân 200.000 đồng/bao (50kg). Thậm chí với mặt hàng phân URE, mức tăng cao hơn. Cụ thể, theo ông Diêm, vụ Đông xuân, một bao chỉ nhỉnh hơn 300.000 đồng/bao, giờ thì lên đến 550.000 đồng/bao. Với giá lúa hiện nay và mức bón bình quân 50 kg/công (1.000m2), thì mỗi công lúa bị “mất trắng” trên 40kg lúa. “Với giá bán hiện nay, nông dân chỉ hòa vốn sản xuất, coi như mất trắng công sức lao động. Còn nếu thuê đất thì coi như lỗ nặng” - ông Diêm chia sẻ. Đây cũng là tình trạng chung của nông dân ở An Giang, Kiên Giang,... Điều này được xem như giọt nước làm tràn chiếc ly bất trắc của bài toán lợi nhuận.

Cụ thể, theo ông Kẹm, đành rằng, năng suất vụ Hè thu không cao so với vụ Đông Xuân, nhưng đặc biệt trong vụ lúa năm nay, năng suất càng giảm do thời tiết nắng khắc nghiệt với nóng xuất hiện trùng vào thời điểm cây lúa Hè thu đang chuẩn bị thụ phấn, tạo hạt đã làm năng suất lúa bị giảm. “Thông thường, cây lúa cần nền nhiệt độ 25 - 27 độ C để thụ phấn tốt, nhưng trên thực tế vào cao điểm, nhiệt độ có khi lên đến trên 30 độ C nên tỉ lệ lúa bị bất thụ khá cao, nghĩa là bị lép hạt, giảm năng suất” - ông Kẹm nhận định.

Thực tế thu hoạch tại các cánh đồng tại tỉnh Đồng Tháp, An Giang,…cho thấy, năng suất lúa bình quân đầu vụ chỉ ở mức 5 tấn/ha. Trong khi đó, người trồng lúa không có sự lựa chọn nào để có thể né tránh bất lợi.

“Cứ đến mùa là phải xuống giống, sau đó phải bón phân, phun thuốc dù giá thị trường tăng với bất cứ giá nào, dù chưa biết bán cho ai, giá bao nhiêu”. Lời gan ruột của ông Nguyễn Văn Dũng, nông dân xã Bình Phú (Châu Phú – An Giang) như khiến chúng tôi đắng đót trước thân phận đầy may rủi của những người làm ra hạt gạo nuôi sống hàng chục triệu người dân Việt và mang lại cho đất nước vị thế cường quốc về xuất khẩu gạo. Bởi đằng sau đó còn có câu chuyện yếm thế khác: Lúa sụt giá cỡ nào nông dân cũng phải bán ngay và luôn.

ThS Nguyễn Phước Tuyên - Nguyên GĐ Trung tâm khuyến nông tỉnh Đồng Tháp giải thích: “Tuy không chung số phận “sáng rau chiều rác” như hoa màu, việc bảo quản, lưu trữ lúa đòi hỏi rất nhiều công sức và mặt bằng, và nhất là áp lực nhu cầu trả tiền mua sắm vật tư trước đó cũng như trang trải cuộc sống nên gần như rất ít có nông dân đủ điều kiện để trữ lúa lại chờ thời điểm bán với giá cao”.

Theo các chuyên gia, do nhiều yếu tố như thời tiết, chất lượng không cao nên giá lúa Hè thu thường thấp hơn so với các vụ khác trong năm. Tuy nhiên, theo các chuyên gia, lúa rớt giá lần này lại vượt khỏi giới hạn mang tính quy luật đó.

Bên cạnh ảnh hưởng từ dịch COVID-19 khiến cho chi phí vận tải bị tăng và kéo dài ngày hơn, đồng tiền của hai quốc gia có thế mạnh về xuất khẩu gạo là Ấn Độ và Thái Lan bị sụt giảm, khiến mặt bằng thị trường gạo thế giới bị kéo theo đã trực tiếp “đè” giá xuống hơn mọi năm.

Theo GS.TS Võ Tòng Xuân - Nguyên Hiệu trưởng Trường ĐH Nam Cần Thơ cho biết, còn có yếu tố từ nạn chở củi “đè” rừng. ĐBSCL được xem như vựa lúa của thế giới, thế nhưng khi nơi đây đang bước vào thu hoạch với đa số nông dân đang rất cần bán lúa để trang trải chi phí thì nhiều doanh nghiệp kinh doanh lúa gạo trong nước lại nhập khẩu lúa từ bên ngoài vào.

Cụ thể hơn, ThS Nguyễn Phước Tuyên cho biết, 5 tháng qua, Việt Nam đã nhập 1.6 triệu tấn lúa từ Campuchia và trên 300 nghìn tấn gạo từ Ấn Độ. Điều này có thể mang lại lợi nhuận lớn cho doanh nghiệp do giá lúa gạo ngoại đang ở mức thấp. Điển hình là gạo Ấn Độ rẻ bình quân 100USD/tấn so với gạo Việt do quốc gia này trúng mùa và đến thời điểm xả kho gạo dự trữ và nhất là được hưởng thuế suất 0% theo cam kết của Hiệp định Thương mại hàng hóa ASEAN - Ấn Độ (AIFTA). Nhưng đằng sau đó sẽ trực tiếp dồn đẩy giá lúa trong nước vào “thế chân tường”. Bởi sau khi nhập về, số lúa gạo này được đấu trộn rồi gắn nhãn mác Việt để tiêu thụ trong nước và tham gia xuất khẩu. Điều này không chỉ làm cho lúa gạo trong nước thua ngay trên sân nhà, mà còn gia tăng nguy cơ “đóng cửa” nhập khẩu đối với gạo Việt nếu bị truy xuất nguồn gốc. Thậm chí, còn gia tăng nguy cơ đe dọa lợi nhuận vốn đang rất mong manh của người trồng lúa trong nước. Đó là chưa kể đến nguy cơ ảnh hưởng đến danh tiếng của chất lượng gạo Việt do phần lớn gạo Ấn Độ đã lưu trữ 2 năm, chất lượng, dinh dưỡng giảm. Và như thế, điều này còn có khả năng đốt cháy cả “rừng lúa gạo” vùng ĐBSCL.

Thật ra không đợi đến vụ Hè thu năm nay, mà từ nhiều năm qua người trồng lúa ĐBSCL thường xuyên đối mặt với khó khăn về lợi nhuận. ThS Nguyễn Phước Tuyên, cho biết, kết quả nghiên cứu mới nhất cho thấy, sau 30 năm sản xuất ra lượng lúa xuất khẩu, ĐBSCL đã có 1.2 triệu người, chủ yếu là người trong độ tuổi lao động, phải bỏ ruộng quê đến các khu công nghiệp để làm việc. Điều này, ở góc độ nào đó cho thấy lợi nhuận từ trồng lúa chưa đảm bảo được cuộc sống của nông dân. Và đó cũng là tình trạng chung của người trồng lúa ở Châu Á. Bởi, lúa gạo là mặt hàng đặc biệt nhất trong nhóm nông sản, giá cả không ảnh hưởng nhiều từ thị trường mà chủ yếu do các chính sách quốc gia quyết định.

Mặt khác, sau cuộc khủng hoảng năm 2008, các quốc gia đã hướng tới tự túc lúa gạo càng khiến cho thị trường lúa gạo khó có khả năng tăng kịch trần. Vì thế, mỗi quốc gia đều có chính sách “bảo trợ” cho người trồng lúa riêng mình.

Theo ThS Tuyên, vào thời điểm giá lúa ở Việt Nam đứng ở mức 4.200 đồng/kg, thì ở các nước ở mức cao gấp 2, gấp 3 lần. Cụ thể, lúa ở Trung Quốc là 9.000 đồng - 10.000 đồng/kg; Nhật và Hàn Quốc tương đương 18.000 đồng/kg.

“Nói cách khác, Việt Nam cần định hướng lại việc trồng lúa trên tinh thần của nền nông nghiệp thông minh: Thông minh trong quy hoạch, trong sản xuất và tiêu thụ” - GS.TS Võ Tòng Xuân nhấn mạnh.

Theo GS.TS Võ Tòng Xuân, thông minh ở đây được hiểu là phát huy tối đa trí tuệ để thực hiện nền nông nghiệp phù hợp với nhu cầu người tiêu dùng, thích ứng với biến đổi khí hậu, đặc điểm địa lý, thổ nhưỡng,... Nói cách khác là không tiếp tục trồng lúa bằng mọi giá như thời gian qua, mà chỉ nên trồng lúa ở những vùng dồi dào nước ngọt tự nhiên. Điều này không chỉ giảm được diện tích, sản lượng lúa, mà còn phát huy giá trị kinh tế từ việc tổ chức nuôi trồng giống cây con đặc sản phù hợp môi trường sinh thái tự nhiên và nhân văn.

“Để phát huy tối đa giá trị kinh tế, nên cơ cấu giống theo đặc tính sinh thái từng vùng” - ThS Tuyên đề xuất cụ thể - “Vùng nhiễm mặn, nên tập trung lúa đặc sản như một bụi và các dòng ST24, ST25,...vùng đất phù sa tập trung cho gạo thơm, gạo trắng. Tương tự vùng nhiễm phèn chỉ nên tập trung trồng lúa năng suất cao”.

Bên cạnh đó, theo ThS Tuyên, trong mỗi vùng, rất cần chú ý đến thời tiết thích ứng. Cụ thể, chỉ tập trung trồng lúa thơm trong vụ Đông xuân, vì trong vụ Hè thu, nền nhiệt độ cao sẽ giảm mùi thơm đặc trưng của hạt lúa.

“Để hiện thực hóa câu chuyện lúa gạo thời nông nghiệp thông minh trong nền kinh tế tuần hoàn, một vấn đề mang tính bản lề là phải đổi mới triệt để từ tư duy cho đến hành động. Trong đó, trên hết, quan trọng hơn hết và đặc biệt ưu tiên việc đổi mới phải được thực hiện một cách đồng bộ theo tinh thần quyết liệt của Bộ trưởng Bộ NNPTNT Lê Minh Hoan: Cán bộ không làm việc theo tư duy nhiệm kỳ, nông dân không sản xuất theo tư duy mùa vụ và doanh nghiệp không kinh doanh theo tư duy ăn sẵn” - xin mượn lời ThS Nguyễn Phước Tuyên để kết thúc bài viết này như một thông điệp: Khi và chỉ khi như vậy cây lúa Việt mới thoát khỏi cuộc gục ngã do tự giẫm đạp lên nhau trước khi thực hiện cuộc vươn ra biển lớn để khẳng định và chiếm lĩnh một cách bền vững.

Báo Lao Động

Link bài viết gốc: https://specials.laodong.vn/vi-sao-gia-lua-he-thu-dot-ngot-giam-923428/