Thừa muối - thiếu... quy hoạch

Việc giải quyết bài toán chất lượng hạt muối Việt trong bối cảnh “nội chê, ngoại thèm” dường như đang là bài toán khó.

Theo đánh giá của Bộ Công Thương, dù là quốc gia có bờ biển dài, có tiềm năng sản xuất muối với 21 tỉnh, 45 huyện, 125 xã sản xuất muối nhưng bao năm nay Việt Nam vẫn luẩn quẩn trong vòng thừa muối “thô” mà thiếu muối “tinh” nên vẫn thường xuyên phải nhập khẩu muối. Điểm yếu của hạt muối Việt Nam là giá quá cao, còn muối nước ngoài nhập về Việt Nam, tính tất cả phí vận chuyển, thuế đều thấp.

Trong khi, muối trong nước dư thừa khoảng 600.000 tấn, cao hơn gấp 4 lần so với năm 2014, thì một lượng lớn muối từ Pakistan, Ấn Độ vẫn được nhập ồ ạt. Trước thực trạng khó khăn của ngành muối hiện nay, Bộ NN&PTNT đã phê duyệt Đề án tái cơ cấu ngành muối theo đó, mục tiêu đến năm 2020, tổng diện tích muối ổn định 14.500 ha, sản lượng 2 triệu tấn, trong đó, muối công nghiệp là 8.000 ha, sản lượng đạt 1.310.000 tấn.

Mặc sức “bơi”!

Ông An Văn Khanh - Phó Cục trưởng Cục Chế biến nông lâm sản thủy sản và nghề muối, Bộ NN - PTNT, cho biết cả nước có 21 tỉnh ven biển sản xuất muối trải dài từ Hải Phòng đến Cà Mau với khoảng hơn 78.640 lao động tham gia sản xuất muối, trong đó hầu hết là phụ nữ, người già và trẻ em. Tổng sản lượng muối bình quân của cả nước trong 5 năm gần đây đạt trên 900.000 tấn/năm. Năng suất lao động trung bình khoảng 15 tấn/người/năm.

Bà Trần Thị Bình – Giám đốc Công ty CP và Thương mại Nam Định cho biết, nếu như hiện nay các ngành như ngành cà phê, ngành thủy sản, hay chăn nuôi… đều định hướng chiến lược trong nuôi trồng, chế biến cũng như tiêu thụ  thì ngành muối lại vẫn tự mặc sức “bơi” mà không có người “cầm lái” khiến toàn bộ ngành bị phá vỡ. Ví như Nam Định, nếu như trước đây, diện tích dành cho sản xuất muối có khoảng 220.000 ha nay chỉ còn 400 ha, diêm dân khó khăn bươn chải khắp nơi sinh sống.

Nghệ An là một trong những tỉnh có diện tích đồng muối lớn là 793 ha, năm 2014 tổng sản lượng muối là 85.000 tấn, nhưng hiện tại trong dân tồn khoảng 10.000 tấn. Mặt khác, trong khi tại các xã lượng muối tồn chủ yếu ở các đại lý thu mua, thì ở xã Quỳnh Thuận, Quỳnh Lưu, Nghệ An lượng muối tồn chủ yếu ở trong dân. Vấn đề này do trên địa bàn xã Quỳnh Thuận có rất ít các đại lý đứng ra thu mua muối cho dân, lượng muối làm ra chủ yếu diêm dân tự tiêu thụ nên giá giảm mạnh, chẳng ai muốn bán.

Muối tồn kho là một lẽ, nhưng điều mà dư luận quan tâm nhất là dù tồn kho nhưng hàng năm chúng ta vẫn cấp hạn nghạch nhập khẩu hàng trăm nghìn tấn muối của nước ngoài. Thừa nhận rằng, trong cơ chế kinh tế thị trường, mở cửa và chấp nhận cạnh tranh là điều tất yếu, nhưng trong khi, ngay chính thị trường trong nước còn chưa đưa ra được chiến lược phát triển thị trường thì câu chuyện nhập khẩu lại “rẽ” sang một hướng khác. Đơn cử như, trong khi giá bán 1 kg muối tại Hải Phòng là 2.500 đồng/kg thì giá muối nhập khẩu từ Ấn Độ, Pakistan với chất lượng tương đối ổn định, đạt khoảng 97-98%, có giá bán tại cảng rẻ hơn rất nhiều, chỉ khoảng 1.500 - 1.600 đồng/kg.

Mở “nút thắt”

Chia sẻ với DĐDN, ông Ngô Trí Dũng- Chánh Văn phòng Cục Chế biến, thương mại nông lâm thủy sản và nghề muối Bộ NN- PTNT, cho rằng, Đề án tái cơ cấu ngành muối mà Bộ đưa ra được xem giải pháp để gỡ vướng cho ngành muối. Tuy nhiên, vướng mắc lớn nhất cản trở nghề làm muối phát triển có lẽ nằm ở tư duy.

Bộ NN-PTNT cho biết, tới đây sẽ quy hoạch lại vùng muối một cách hợp lý. Cục Chế biến nông lâm sản và nghề muối soạn thảo các quy chuẩn, tiêu chuẩn về muối công nghiệp; đồng thời yêu cầu doanh nghiệp phải liên kết với diêm dân hỗ trợ đầu vào và tính toán bao tiêu đầu ra để diêm dân an tâm sản xuất. Theo đó, cả 3 vùng sản xuất muối trong cả nước sẽ phải quy hoạch lại. Nếu vùng làm muối phía Bắc với công nghệ muối phơi cát độc đáo số 1 trên thế giới, sản phẩm muối nhiều vi khoáng chất được làm ra với số lượng rất ít này không nuôi sống được diêm dân. Vì vậy, những đồng muối này sẽ trở thành điểm đến hấp dẫn du khách nếu ta biết cách làm. Hiện mô hình du lịch cộng đồng, du lịch sinh thái rất phát triển. Với lợi thế cảnh quan thiên nhiên cuốn hút, cùng làng nghề làm muối độc đáo chắc chắn sẽ cuốn hút khách du lịch.

Đối với cánh đồng muối dọc Duyên hải miền Trung phải nhanh chóng dồn điền đổi thửa để áp dụng công nghệ mới vào sản xuất để hạ giá thành. Nếu tự người dân không thể thỏa thuận được để thành lập các hợp tác xã làm nghề muối, Nhà nước phải đứng ra làm bằng việc hỗ trợ về mặt cơ chế chính sách như miễn thuế, hỗ trợ xây dựng cơ sở hạ tầng sản xuất để kéo doanh nghiệp vào đây.

Theo đó, doanh nghiệp này sẽ kêu gọi người dân góp công, góp đất như mô hình công ty cổ phần để cho ra đời những cánh đồng muối cho năng suất cao nhất. Tất nhiên, doanh nghiệp này cũng sẽ thành lập một bộ phận kinh doanh để lo đầu ra cho sản phẩm. Còn đối với miền Nam như đồng muối ở Bạc Liêu, nơi đất đai rộng lớn có thể áp dụng ngay công nghệ hiện đại vào sản xuất phải nhanh chóng triển khai kết hợp với du lịch làng nghề để tạo thêm thu nhập cho bà con.

Tuy vậy, trước khi những quy hoạch này được triển khai cụ thể, đại diện lãnh đạo công ty muối Thanh Hóa cho biết, đừng hỗ trợ diêm dân bằng tiền mà bằng cơ chế chính sách. Chẳng hạn, doanh nghiệp sản xuất muối được miễn thuế đất, diêm dân được vay vốn với lãi suất thấp. Cùng với đó, các Sở NN- PTNT phải hỗ trợ kỹ thuật. Phải kéo doanh nghiệp vào cuộc vực dậy nghề muối, quyết không để diêm dân bỏ nghề vì không sống nổi từ nghề làm muối. doanh nghiệp phải có biện pháp xúc tiến thương mại, lo đầu ra cho những hạt muối của diêm dân. Đặc biệt, hạt muối phải có sự giúp đỡ của Nhà nước thông qua các bộ chuyên ngành như Bộ NN- PTNT phải quy hoạch lại vùng sản xuất, hướng dẫn kỹ thuật; Bộ Công Thương phải tìm cách hạn chế nhập khẩu bằng xây dựng hàng rào kỹ thuật chặn muối nhập khẩu ồ ạt vào Việt Nam.

Theo đánh giá của Bộ Công Thương, dù là quốc gia có bờ biển dài, có tiềm năng sản xuất muối với 21 tỉnh, 45 huyện, 125 xã sản xuất muối nhưng bao năm nay Việt Nam vẫn luẩn quẩn trong vòng thừa muối “thô” mà thiếu muối “tinh” nên vẫn thường xuyên phải nhập khẩu muối. Điểm yếu của hạt muối Việt Nam là giá quá cao, còn muối nước ngoài nhập về Việt Nam, tính tất cả phí vận chuyển, thuế đều thấp.

Mai Thanh (Diễn đàn doanh nghiệp)