Nông nghiệp không yên ả

Trước thực trạng nhiều tổ chức xã hội, đoàn thể phải đứng ra kêu gọi tiêu thụ trái cây, rau quả do nông dân sản xuất ra không bán được, tại kỳ họp thứ 9 Quốc hội khóa XIII vừa qua, một vấn đề nóng đã làm các đại biểu Quốc hội trăn trở, chất vấn: Vì sao sản xuất nông nghiệp nước ta luôn gặp khó khăn, luôn diễn ra tình trạng được mùa mất giá; giá cả bấp bênh và khủng hoảng đầu ra sản phẩm nông nghiệp chưa có điểm dừng.

Ảnh minh họa

Điều này không những làm ảnh hưởng đến đời sống hàng triệu người dân, mà còn kéo giảm kim ngạch xuất khẩu, tác động chung đến sự phục hồi nền kinh tế…

Sau những hứa hẹn giải quyết các điểm nghẽn trên, cùng việc tái cơ cấu sản xuất ngành nông nghiệp theo hướng bền vững của các bộ, ngành liên quan, tình hình thực tế vẫn không cải thiện. Bức tranh chung toàn ngành nông nghiệp 7 tháng năm 2015 càng vẽ lên viễn cảnh u ám. Theo Bộ NN-PTNT, xuất khẩu nông lâm thủy sản 7 tháng qua đạt 16,93 tỷ USD, giảm 3,6% so với cùng kỳ. Điều đáng báo động là kim ngạch xuất khẩu các mặt hàng nông sản chủ lực đều giảm: Kim ngạch xuất khẩu thủy sản giảm 17%; các thị trường xuất khẩu truyền thống đều giảm mạnh, như Hoa Kỳ (giảm 27,7%), Nhật Bản (10,36%), Hàn Quốc (7,3%), EU (17,6%)… Mặt hàng gạo vẫn chưa vượt qua khó khăn, 7 tháng xuất khẩu 3,72 triệu tấn; giảm 3,1% về khối lượng và 8,3% về giá trị. Xuất khẩu cà phê vẫn tiếp tục ảm đạm. Lũy kế 7 tháng xuất khẩu được 792.000 tấn với tổng trị giá 1,63 tỷ USD; giảm 33,9% về khối lượng và 33,7% về giá trị so với cùng kỳ năm trước…

Xuất khẩu nông sản suy giảm tác động trực tiếp đến giá cả và đời sống nông dân. Tại hầu hết các tỉnh ĐBSCL, giá cá tra nguyên liệu nay chỉ 19.500 - 20.800 đồng/kg (loại 650 - 850gram/con), nông dân cầm huề hoặc chắc lỗ, nhưng sức tiêu thụ cũng rất yếu. Giá lúa hè thu cũng giảm 100 - 200 đồng/kg so với cách đây 1 tháng. Giá cà phê nhân xô tại các tỉnh Tây Nguyên hiện nay giảm tới 1.900 đồng/kg, đưa giá xuống còn 35.000 - 36.100 đồng/kg, nên nông dân đành… ôm, không bán.

Bối cảnh hội nhập đang đến rất gần nhưng thực trạng nền nông nghiệp nước ta chủ yếu vẫn là nhỏ lẻ với 10 triệu hộ sản xuất trên diện tích bình quân không quá 1ha; canh tác và tiêu thụ theo lối truyền thống nặng chất tự cung tự cấp; thiếu vốn, khó chuyển giao công nghệ cho từng hộ nông dân. Sau khi tiến hành công cuộc Đổi mới, năng suất trên diện tích canh tác không ngừng nâng cao; sản lượng nhiều sản phẩm như gạo, tiêu, điều, cà phê, cá tôm, rau quả… tăng nhanh, đứng vào tốp xuất khẩu hàng đầu thế giới nhưng vẫn tồn tại nhiều bất cập kéo dài: Hiện tượng được mùa rớt giá năm nào cũng xảy ra, khủng hoảng thừa sản phẩm do không tiêu thụ được hàng hóa; thu nhập của nông dân rất thấp so với lao động trong ngành công nghiệp và dịch vụ, nông dân không an tâm và không thể làm giàu trên mảnh đất của mình. Nếu không xác định mô hình sản xuất và quản lý mới, hiện đại, hiệu quả mang tính bền vững, không thể đổi đời đại bộ phận nông dân và người dân ở nông thôn, đưa đất nước tiến lên theo hướng công nghiệp hóa - hiện đại hóa.

Thực tế khu vực nông thôn chiếm đến 70% dân số nước ta. Thu nhập nông dân giảm đã ảnh hưởng lớn tới sức mua xã hội và các ngành sản xuất. Điều đó lý giải vì sao chỉ số lạm phát những năm gần đây ngày càng kéo lùi. CPI 7 tháng đầu năm nay chỉ tăng 0,68%, thấp hơn nhiều so với mục tiêu điều hành 5%, là mức tăng thấp nhất so với cùng kỳ trong 14 năm qua. Dự báo CPI cả năm nay cũng chỉ khoảng 1,7%. Các chuyên gia nhận định, do tác động cánh kéo tăng trưởng - lạm phát nên mức tăng trưởng kinh tế năm nay cũng chưa thể bứt phá, khó cán đích 6,5% như kỳ vọng.

Thực tế từ khi tiến hành công cuộc Đổi mới, nước ta đã xuất hiện nhiều mô hình mới trong sản xuất nông nghiệp: các hợp tác xã nông nghiệp kiểu mới, mô hình kinh tế trang trại, mô hình chuỗi liên kết giữa người sản xuất và doanh nghiệp trong ngành thủy sản, mô hình liên kết “4 nhà” (nhà nông - nhà khoa học - nhà nước - doanh nghiệp), mô hình sản xuất nông nghiệp công nghệ cao… Gần đây xuất hiện trên diện rộng mô hình cánh đồng mẫu lớn; nông dân giao đất, thuê hợp tác xã canh tác. Và đặc biệt, để đón đầu một loạt hiệp định thương mại tự do (FTA) mở lối liên thông trong lĩnh vực xuất nhập khẩu nông sản với các nước, nhiều “đại gia” nước ngoài và nước ta đã tăng cường đầu tư vào lĩnh vực nông nghiệp như trồng mía, nuôi bò, trồng cây ăn quả, nuôi trồng thủy sản…

Các mô hình trên đều có mặt tích cực, tiến bộ hơn với lối canh tác nhỏ lẻ truyền thống nhưng chưa được xem xét thấu đáo, tổng kết và có cơ chế khuyến khích nhân rộng, áp dụng phổ biến. Chính vì vậy, mặc dù là nhà cung cấp hàng hóa lớn cho thế giới nhưng nông sản Việt Nam vẫn chưa tạo được vị thế vững chắc, chưa xây dựng được thương hiệu cho các sản phẩm, chưa có khả năng chi phối thị trường thế giới... Mặt khác, trong các mô hình sản xuất mới, chủ thể nông dân vẫn chưa được khẳng định vị trí trung tâm, vững chắc, thu nhập thấp trong chuỗi giá trị, vẫn luôn đối mặt với nhiều rủi ro. Đó là bài toán khó cần được cấp bách hóa giải để tạo nên sức bật mới, tạo sức lan tỏa giải phóng lần 2 khu vực nông nghiệp, nông dân, nông thôn.

Lê Tiền Tuyến (Báo Sài Gòn Giải Phóng)